Οι όροι μίας πραγματικής αριστερής αλλαγής στη Βρετανία
Του Alex Williams από το Blog των VersoBooks
Mπορεί ο «Κορμπινισμός» να οδηγήσει σε μία πραγματική αλλαγή;
Η επανεκλογή του Τζέρεμι Κόρμπιν στην ηγεσία των Βρετανών Εργατικών, κόντρα στη μετριοπαθή κοινοβουλευτική αντιπολίτευση, μπορεί να μην προκάλεσε τον διεθνή ενθουσιασμό που είχε προκαλέσει η πρώτη του εκλογή, έδωσε όμως πολύ μεγαλύτερη δυναμική στο νέο ριζοσπαστικό ρεύμα που αναπτύσσεται τον τελευταίο χρόνο στη Μεγάλη Βρετανία. Ένα πολυσυλλεκτικό ρεύμα το οποίο στήριξε από την πρώτη στιγμή το πολιτικό πρόγραμμα του Κόρμπιν και του οποίου το μέγεθος και η δύναμη αντικατοπτρίζονται στον διπλασιασμό των μελών του Εργατικού Κόμματος μέσα σε έναν χρόνο, που το κατάστησε το μεγαλύτερο πολιτικό κόμμα στην Ευρώπη.Το κείμενο του Alex Williams που ακολουθεί, εξετάζοντας τις στρατηγικές ενός σύγχρονου αριστερού κόμματος και αναζητώντας τους τρόπους με τους οποίους ο «Κορμπινισμός» μπορεί να οδηγήσει σε μία πραγματική αλλαγή, αποτυπώνει τις πολιτικές ιδέες και τα χαρακτηριστικά αυτού του νέου ρεύματος.
Μία πρόσφατη αξίωση της «μετριοπαθούς δεξιάς» των Εργατικών ήταν ότι τα μέλη του κόμματος στηρίζουν τον Κόρμπιν επειδή δεν ενδιαφέρονται για μία νίκη στις επόμενες εκλογές. Υπάρχει μία δόση αλήθειας σε αυτό, αν και όχι σύμφωνα με τους όρους που θέτει η «δεξιά» του κόμματος. Γιατί αυτό;
Η λογική που διαπερνούσε το Εργατικό Κόμμα στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του, από το 1990 έως και την πρώτη εκλογή του Κόρμπιν, και η οποία εξακολουθεί να επηρεάζει σήμερα τους μετριοπαθείς του κόμματος, στεκόταν στα εξής σημεία:
1. Το μόνο που μετράει είναι η κατάκτηση της εξουσία.
2. Η εξουσία κατακτιέται με τη νίκη του κόμματος στις εκλογές (γενικές ή τοπικές).
3. Οι εκλογικές νίκες σημαίνουν την ταύτιση των πολιτικών του κόμματος με τις απαιτήσεις του εκλογικού σώματος.
4. Οι επιθυμίες του εκλογικού σώματος ορίζονται με τα δημοσκοπικά εργαλεία και την ημερήσια ατζέντα του βρετανικού τύπου.
Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της κατανόησης της εξουσίας με τέτοιος όρους; Ένα πρόγραμμα νέοφιλελευθεροποίησης των Εργατικών, που προσκολλούνται τις περισσότερες φορές (αν όχι όλες) σε πολιτικές «σήμα κατατεθέν» του νεοφιλελευθερισμούΠοιο ήταν το αποτέλεσμα της κατανόησης της εξουσίας με τέτοιος όρους; Ένα πρόγραμμα νέοφιλελευθεροποίησης των Εργατικών, που προσκολλούνται τις περισσότερες φορές (αν όχι όλες) σε πολιτικές «σήμα κατατεθέν» του νεοφιλελευθερισμού: Η αποτελεσματικότητα της αγοράς ως κυβερνητική επιταγή, ιδιωτικοποιήσεις, εμπορευματοποίηση και εργολαβίες. Παρόλο που οι Εργατικοί δεσμεύονταν να μοιράσουν στη κοινωνία τα κέρδη από την ανάπτυξη δικαιότερα από τις εποχές της Θάτσερ και του Major, η διαδικασία επίτευξης αυτής της ανάπτυξης παρέμενε η ίδια: αφομοίωση του νεοφιλελευθερισμού από την κυβέρνηση, την κοινωνία και την οικονομία. Η ανεξέλεγκτη χρηματιστηκοποίηση, η εξάρτηση των νοικοκυριών από την αύξηση των τιμών στις κατοικίες και η αποδυνάμωση του κοινωνικού κράτους ήταν οι βασικές επιπτώσεις.
Δύο κοινοβουλευτικές τάσεις του Εργατικού Κόμματος υποστήριξαν ένα τέτοιο πρόγραμμα. Η πρώτη από αυτές αποδέχτηκε πλήρως τις θέσεις του νεοφιλελευθερισμού και μετατράπηκε σε πραγματικό οπαδό. Στο μεταξύ, η δεύτερη, βλέποντας την στρατηγική της θέση σε αδυναμία, αναγκαστικέ να συμβαδίσει με το νέο αυτό καθεστώς.
Η πρώτη ομάδα είχε πλήρως αφομοιώσει το λόγο που αναπτύχθηκε για πρώτη φορά από οικονομολόγους και κοινωνιολόγους στης Αυστριακής σχολής – ιδίως από τον Hayek και τον Mises – που έβλεπαν τον κόσμο ως εξαιρετικά περίπλοκο για να τον ελέγξουν τα κράτη και θεωρούσαν την αγορά τη μόνη που μπορούσε να επεξεργάζεται τις πληροφορίες με τέτοιον τρόπο που να διαμορφώνει και να συντονίζει το σύστημα. Μολονότι η Θάτσερ είχε αναπτύξει μία οικονομική απάντηση με αυτές τις συνθήκες, θα μπορούσε ένα πολιτικό πρόγραμμα να κινηθεί περισσότερο ανθρώπινα και με λιγότερες κοινωνικές συνέπιες από ότι είχε προκαλέσει το Συντηρητικό Κόμμα. Ας ανατρέξουμε εδώ στον Tony Blair και τον Peter Mandelson, μαζί με τους βασικούς συμμάχους και υποστηρικτές τους.
Η δεύτερη ομάδα, αντιλαμβανόταν τα λάθος και επιζήμια αποτελέσματα του νεοφιλελευθερισμού αλλά δεν έβρισκε τρόπο για να κερδίσει την εξουσία χωρίς να συμφωνήσει με ορισμένες από τις θέσεις του. Άς ανατρέξουμε εδώ στη μεγάλη τάση που είχε αποκαλεστεί «ήπια Αριστερά», και συμπεριλάμβανε μερικά από τα σημαντικότερα συνδικάτα του Ηνωμένου Βασιλείου, τις δεκαετίες του 1990 και του 2000.
Επιστρέφοντας όμως στο αρχικό ερώτημα, πως θα πρέπει να διαμορφωθούν οι όροι της εξουσίας; Που έκανε το Νέο Εργατικό Κόμμα (και οι σημερινοί του επίγονοι) τόσο λάθος;
Εδώ θα πρέπει να μακρύτερα από τη σκέψη κατάκτησης μίας συγκεκριμένης θέσης εξουσίας (για παράδειγμα την κρατική εξουσία). Θα πρέπει να εξετάσουμε μία πιο περίπλοκη, δυναμική και ευρεία έννοια του τι είναι εξουσία και του πού βρίσκεται. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να μιλήσουμε για την «ηγεμονία», την ιδέα που ανέπτυξε ο διμοφηλέστερος εκ των Ιταλών Μαρξιστών, Αντόνιο Γκράμσι. Η ηγεμονία είναι σύστημα εξουσίας σε κοινωνίες πολυδιάστατες, όπως είναι και το Ηνωμένο Βασίλειο. Μερικές από τις ιδέες της ηγεμονίας είναι οι παρακάτω.
Δεν υπάρχει μία μοναδική θέση η οποία ασκεί την εξουσία, αλλά μόνο σχετικοί χώροι. Ως εκ τούτου, η εξουσία στο εσωτερικό του κράτους είναι σημαντική αλλά μόνο στον βαθμό της αλληλεπίδρασης με την εξουσία σε άλλους χώρους – όπως είναι τα media, τα κοινωνικά κινήματα, η οικονομία, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι υποδομές, ο πολιτισμός και ούτω καθεξής. Η επικέντρωση λοιπόν στον στόχο της κρατικής εξουσίας, πάνω και παρά τους άλλους τομείς της κοινωνίας, είναι κοντόφθαλμη και πιθανώς αυτό-υπονομευτική για την πορεία.
Το απώτερο εργαλείο για τον έλεγχο της εξουσίας θα πρέπει να είναι η εξουσία που διαμορφώνεται στο πεδίο έξω από τον χώρο που παίζεται η πολιτική, προκειμένου να αλλάξει τους «κανόνες του παιχνιδιού». Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει τον έλεγχο του χώρου των ιδεών και των απόψεων. Η πραγματική εξουσία έγκειται στη μεταρρύθμιση του χώρου της ιδεολογίας, και όχι στην προσχώρηση στον υπάρχοντα πολιτικό χώρο.
Η επικέντρωση λοιπόν στον στόχο της κρατικής εξουσίας, πάνω και παρά τους άλλους τομείς της κοινωνίας, είναι κοντόφθαλμη και πιθανώς αυτό-υπονομευτική για την πορείαΚοιτάζοντας την πολιτική μέσα από τον φακό της θεωρίας περί ηγεμονίας, κατανοούμε πως ενώ τίποτα δεν αποτελεί απαράβατο όρο, θα πρέπει να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε σε αυτόν τον κόσμο όπως είναι σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, οι απόψεις, οι επιθυμίες, οι πεποιθήσεις μπορούν να ανασχεδιαστούν, να μετατοπιστούν, να αναδομηθούν. Τότε είναι που η ηγεμόνα μπορεί να νοηθεί ως «ηγεσία» η οποία μετασχηματίζει, όχι απλά αντανακλά, τις δημόσιες πεποιθήσεις. Μία τέτοια ηγεσία δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται απλά από μία ορθολογιστική επιμονή αλλά περισσότερο να δουλεύει με τις υπάρχουσες ιδέες προκειμένου να τις μεταρρυθμίσει με την πάροδο του χρόνου.
Η ηγεμονική εξουσία είναι περίπλοκη. Μπορεί μέρος της να αποτελούν η πυγμή ή ο εξαναγκασμός, αλλά λειτουργεί στον μεγαλύτερο βαθμό στον χώρο μεταξύ της καθαρής πυγμής (όπως τα κλομπ των αστυνομικών) και της ανόθευτης σύμφωνης γνώμης (για παράδειγμα με την ύπαρξη καθαρών ιδεολογικών πιστών). Ο χώρος αυτός θα μπορούσε να οριστεί ως η ελάχιστη παθητική συναίνεση ή το μονοπάτι της μικρότερης αντίστασης. Στόχος της στρατηγικής της ηγεμονίας είναι να χρησιμοποιήσει τις βραχυπρόθεσμες μορφές εξουσίας για να επιτευχθούν μακροπρόθεσμοι στόχοι και να μετασχηματίσει την δύναμη αυτή της παθητικής συναίνεσης.
Αυτό θα οδηγήσει τελικά σε αυτό που ο Γκράμσι αναφέρει ως «ιστορικό μπλοκ»: Ένα κοινωνικό σύστημα στο οποίο κράτος, κοινωνία, οικονομία, πολιτισμός, media, και υποδομές θα συγχρονιστούν, αμοιβαίως ενισχυόμενα, σταθερά αλλά δυναμικά. Το αποτέλεσμα ενός τέτοιου επιτεύγματος είναι η μία κατεύθυνση του ταξιδιού. Το «ιστορικό μπλοκ» δεν θα διαρκέσει για πάντα. Όταν ένα τέτοιο σύστημα καταρρέει διαφορετικές δυνάμεις θα πρέπει να ανταγωνιστούν για την ηγεμονία στη νέα τάξη πραγμάτων που διαμορφωθεί.
Σε αυτή τη βάση, τι μπορούμε να πούμε για τους Εργατικούς του Κόρμπιν; Πώς μπορούμε να επαναφέρουμε στο τραπέζι τους πραγματικούς όρους εξουσίας των Εργατικών; Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει γρήγορα, και ότι θα πρέπει να επικεντρωθούμε σε μακροχρόνιες διαδικασίες μεταρρύθμισης. Αυτό σημαίνει ένα πλαίσιο πέρα από τον εκλογικό κύκλο, όπου η εξουσία είναι κάτι περισσότερο από εκλογές, ενώ παράλληλα δεν τις αγνοεί.
Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει γρήγορα, και ότι θα πρέπει να επικεντρωθούμε σε μακροχρόνιες διαδικασίες μεταρρύθμισης. Αυτό σημαίνει ένα πλαίσιο πέρα από τον εκλογικό κύκλο, όπου η εξουσία είναι κάτι περισσότερο από εκλογές, ενώ παράλληλα δεν τις αγνοεί.Η κρατική εξουσία χωρίς ηγεμονία στην ουσία δεν είναι εξουσία. Παρόλα αυτά, οι Εργατικοί δεν μπορούν να μετατραπούν σε ένα κόμμα διαμαρτυρίας. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να σκεφτούμε τους Εργατικούς σε σχέση με άλλα προοδευτικά κόμματα και την πιθανότητα ανάγκης μίας πολύ-συζητημένης «Προοδευτικής Συμμαχίας» στο μέλλον. Να σκεφτούμε ακόμα για το πώς οργανώσεις, συνδικάτα, think tanks, κοινωνικά κινήματα, ανθρωπιστικές οργανώσεις, επιχειρήσεις αλληλεπιδρούν με το κόμμα. Να εργαστούμε στο πώς να προσεγγίσουμε διαφορετικού είδους οργανώσεις, χωρίς την επιμονή στην απόλυτη ενότητα, που συνεπάγεται την ανάγκη μίας νέας ιδεολογίας. Χρειάζεται κάτι περισσότερο από ένα αρνητικά καθορισμένο πρόγραμμα, όπως αυτά που προβλήθηκαν ως σήμερα. Χρειάζεται ένα πρόγραμμα που να υπολογίζει τις διαφοροποιήσεις και να επικεντρώνεται στην αντοχή. Αν και ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί να επιτύχει σε ορισμένες περιπτώσεις – όπως η υπεράσπιση ενός νοσοκομείου ή μίας βιβλιοθήκης – δεν θα μπορέσει να ανταγωνιστεί τις κυρίαρχες συστημικές τάσεις.
Ως εκ τούτου, υπάρχει η απαίτηση για ένα θετικό όραμα στο επίκεντρο της ατζέντας των Εργατικών του Κόρμπιν. Αυτό το όραμα πρέπει να διαμορφωθεί σε σχέση με τις μελλοντικές δυνάμεις που θα αναδιαμορφώσουν τη Μεγάλη Βρετανία και τον κόσμο στις προσεχείς δεκαετίες. Οι δύο σημαντικότερες από αυτές τις δυνάμεις είναι η κλιματική αλλαγή και η περαιτέρω αυτοματοποίηση στον χώρο της εργασίας. Ο κόσμος του 2030, για παράδειγμα, θα είναι πολύ διαφορετικός από το σήμερα. Κάθε πετυχημένη ηγεμονική, μακροπρόθεσμη στρατηγική για την Αριστερά θα πρέπει να λογαριάζει αυτές τις δυνάμεις. Για παράδειγμα, ένα κόμμα της αριστεράς που θα αγκαλιάσει τον αυτοματισμό, σε συνδυασμό με μια πολιτική βασικού εισοδήματος, θα είναι σε θέση να ορίσει τον εαυτό της ως μία πολιτική οντότητα προσανατολισμένη στο μέλλον. Το ενδιαφέρον του John McDonnell στο θέμα αυτό υπήρξε μία από τις πιο ενθαρρυντικές πτυχές της νέας ηγεσίας του κόμματος.
Είναι ο μετασχηματισμός της πολιτικής κοινής λογικής μας και η θεσμική ενσωμάτωση αυτής της λογικής, αυτά που θα επιτρέψουν στην πολιτική του Κορμπινισμού να δημιουργήσει μία πραγματική μεταρρυθμιστική αλλαγή
Ένα θεμελιώδες πρόβλημα στη σκέψη της Βρετανικής Αριστεράς ήταν η εγκατάλειψη της μακροπρόθεσμης ηγεμονικής στρατηγικής. Με την εκλογή του Κόρμπιν μία νέα ευκαιρία για μία ιστορική επανασυμπόρευση με μία φιλόδοξη πολιτική που θα διαπερνά την Αριστερά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Κάτι τέτοιο θα δώσει έμφαση σε μία μακροπρόθεσμη αλλαγή. Επιπλέον θα δώσει προτεραιότητα στον ακτιβισμό και στις κομματικές πολιτικές σχετικά με τη δυναμική του μέλλοντος. Θα πρέπει να αλλάξει τους όρους της κομματικής πολιτικής πέρα από την κατάκτηση απλώς της «κρατικής εξουσίας», και τον ακτιβισμό πέρα από μεμονωμένα ζητήματα και τον τοπικισμό, προς ένα μεγάλης κλίμακας πρόγραμμα επαναπροσδιορισμού των στόχων σχετικά με την βρετανική κοινωνία. Θα πρέπει έτσι να αλλάξει τον κοινό τρόπο κατανόησης για το τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει. Είναι ο μετασχηματισμός της πολιτικής κοινής λογικής μας και η θεσμική ενσωμάτωση αυτής της λογικής, αυτά που θα επιτρέψουν στην πολιτική του Κορμπινισμού να δημιουργήσει μία πραγματική μεταρρυθμιστική αλλαγή.
Ο Alex Williams είναι λέκτορας στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου City στο Λονδίνο.
Το κείμενο συμπεριλαμβάνεται στην συλλογή/e-book της Verso Books με τίτλο «Corbyn and the Future of Labour». Διαβάστε το στην πρωτότυπη μορφή του στο http://www.versobooks.com/blogs/2851-corbynism-and-the-parameters-of-power-by-alex-williams
Το κείμενο συμπεριλαμβάνεται στην συλλογή/e-book της Verso Books με τίτλο «Corbyn and the Future of Labour». Διαβάστε το στην πρωτότυπη μορφή του στο http://www.versobooks.com/blogs/2851-corbynism-and-the-parameters-of-power-by-alex-williams