Ναι στην Ισότητα: η Ιρλανδία και ο γάμος ομοφύλων
Της Ντίνας Τζουβάλα από το Red Notebook
Μετά από μήνες έντονου διαλόγου, στις 22 Μαΐου η Ιρλανδία έγραψε ιστορία καθώς έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που αναγνώρισε το δικαίωμα στον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών με δημοψήφισμα. Παρόλη την ανησυχία που προηγήθηκε, το αποτέλεσμα δεν ήταν καν οριακό: 62% ψήφισε υπέρ της πρότασης, ενώ η συμμετοχή ήταν στο 60,5%, δηλαδή ιστορικό υψηλό μετά την δεκαετία του ΄30. Χαρακτηριστικό της αποδοχής ήταν πως όλες οι περιφέρειες πλην μίας ψήφισαν Ναι, γεγονός που καταδεικνύει ότι το Ναι ήταν πλειοψηφικό ανάμεσα σε πολύ διαφορετικές πλειοψηφικές ομάδες. Ακόμα και οι περιοχές που μόλις το 1995 είχαν ψηφίσει Όχι στο διαζύγιο, χθες υπερψήφισαν την πρόταση.
Το αποτέλεσμα λαμβάνει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις, αν σκεφτεί κανείς πως η ομοφυλοφιλία ήταν ποινικό αδίκημα ως το 1993. Παρόλα αυτά, αυτή τη φορά τα κόμματα όλου του πολιτικού φάσματος υποστήριζαν την συνταγματική αλλαγή. Υπό αυτή την έννοια, το 38% του Όχι δεν είναι ευκαταφρόνητο. Από την μία είναι χαρακτηριστικό μιας χώρας με παράδοση σε συνταγματικά δημοψηφίσματα, όπου οι κομματικές γραμμές είναι σημαντικές, αλλά όχι καθοριστικές. Από την άλλη, είναι ενδεικτικό ότι υπάρχει ένα κομμάτι του πληθυσμού με γνήσια συντηρητικές ιδέες, που σε ένα βαθμό δεν εκπροσωπείται ούτε από τα δεξιά κόμματα. Εδώ, ο ρόλος του υπερ-συντηρητικού, Καθολικού Ινστιτούτου Iona ήταν καθοριστικός. Το Ινστιτούτο πρωτοστάτησε στην καμπάνια υπέρ του Όχι υποστηριζόμενο και χρηματοδοτούμενο από υπερ-συντηρητικούς, υπερ-θρησκευόμενους (αλλά όχι κατ’ ανάγκη Καθολικούς) αμερικανούς, την στιγμή που η ίδια η Καθολική Εκκλησία ήταν μάλλον διχασμένη. Η επίσημή τοποθέτηση ήταν φυσικά ότι η ομοφυλοφιλία είναι αμαρτία, αλλά δεν ήταν λίγοι οι Καθολικοί ιερείς που εκφράστηκαν δημόσια υπέρ του Ναι. Το Όχι επικέντρωσε την προσοχή του στην υποτιθέμενη ανάγκη κάθε παιδιού να έχει μια μητέρα και έναν πατέρα, ενώ δεν έλειψαν και ανοιχτά ομοφοβικά σχόλια που ισχυρίζονταν ότι ειδικά οι άντρες γονείς, για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο, θα κακοποιούν τα παιδιά τους. Η επιθετικότητα της καμπάνιας λειτούργησε μάλλον εναντίον της, καθώς η εμμονή τους στο σχήμα μητέρα/πατέρας κατέληγε να στρέφεται όχι μόνο ενάντια στα ομόφυλα ζευγάρια αλλά και στις ανύπαντρες μητέρες, στους χωρισμένους, στις οικογένειες όπου για διάφορους λόγους τα παιδιά μεγαλώνουν με έναν από τους παππούδες κλπ.
Το ζήτημα των παιδιών μάς φέρνει σε μια σημαντική διάσταση του δημοψηφίσματος: την διαφαινόμενη μειούμενη επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας στην Ιρλανδία. Τα σκάνδαλα αναφορικά με την σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από ιερείς και –κυρίως- η απροθυμία της Εκκλησίας να παραδεχτεί το παρελθόν της, καθώς και η κινητοποίηση γυναικών που για δεκαετίες ζούσαν σε συνθήκες αιχμαλωσίας από Καθολικές καλόγριες στα «Πλυντήρια της Μαγδαληνής» σόκαραν την ιρλανδική κοινή γνώμη και μείωσαν την επιρροή της επίσημης Εκκλησίας. Ακόμα και άνθρωποι που δηλώνουν Καθολικοί και παρακολουθούν τακτικά την λειτουργία είναι πια πολύ απρόθυμοι να καθορίσουν την ηθική τους στάση ανάλογα με τις επιθυμίες της ηγεσίας της Εκκλησίας. Αυτή η αλλαγή, καθώς και το θετικό κλίμα που επικρατεί από την Παρασκευή, γεννά ελπίδες για χαλάρωση και του νομικού πλαισίου για την έκτρωση, που, προς το παρόν, επιτρέπεται μόνο αν κινδυνεύει άμεσα η ζωή της μητέρας. Δυστυχώς, σε αυτό το ζήτημα τα πολιτικά κόμματα -συμπεριλαμβανομένου του Σιν Φέιν- δεν δείχνουν την ίδια αποφασιστικότητα. Γι’ αυτό, άλλωστε, η κριτική ότι το δικαίωμα στον γάμο ήταν πιο αποδεκτό, καθώς συμμορφωνόταν με τις κυρίαρχες νόρμες περί γάμου και οικογένειας, έχει σίγουρα κάποια βάση.
Παρόλα αυτά, η δυναμική της καμπάνιας του Ναι δεν μπορεί να αγνοηθεί. Χιλιάδες νέες και νέοι που δεν είχαν ψηφίσει ξανά γράφτηκαν στους εκλογικούς καταλόγους χάρη στην Ιρλανδική ΕΦΕΕ, και εκατοντάδες ακτιβιστές έβγαιναν καθημερινά στους δρόμους μοιράζοντας φυλλάδια και πείθοντας τους συμπολίτες τους να ψηφίσουν Ναι. Έτσι, παρόλο που τα κυρίαρχα κόμματα θα προσπαθήσουν να εντάξουν το αποτέλεσμα στην νεοφιλελεύθερη ατζέντα τους («το Ναι θα είναι θετικό για την επιχειρηματικότητα», μας είπε ο ιρλανδός πρωθυπουργός), η πραγματικότητα είναι ότι η καμπάνια υπέρ του Ναι ήταν σαφώς στα αριστερά του κέντρου. Μπορούμε μάλιστα να πάρουμε και μαθήματα για την δική μας αριστερά: στις εργατικές γειτονιές του Δουβλίνου, στις γειτονιές που πρωτοστάτησαν στο κίνημα για το νερό, τα ποσοστά του Ναι ήταν πολύ υψηλότερα από τον μέσο όρο. Έτσι καταρρέει μια πολύ κοινή αφήγηση των Ιρλανδών φιλελεύθερων ότι το πρόβλημα της χώρας είναι ότι η φιλελεύθερη ελίτ της πρέπει να «καθοδηγεί» τις απαίδευτες, συντηρητικές μάζες προς μια πιο ελεύθερη κοινωνία. Αυτό ήταν το δημοψήφισμα των απλών ανθρώπων, των νέων, των παιδιών της επισφάλειας.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για την συζήτηση του αν το ζήτημα έπρεπε να έχει τεθεί σε δημοψήφισμα, καθώς τα δικαιώματα δεν γίνεται να είναι έρμαιο της πλειοψηφίας. Εδώ δεν με ενδιαφέρει να εξηγήσω γιατί πιθανώς ήταν συνταγματικά απαραίτητο, ούτε να αναλύσω ότι ούτε το ΕΣΔΑ ούτε ο ΟΗΕ δεν έχουν αναγνωρίσει το δικαίωμα στον γάμο ανάμεσα σε ομόφυλα ζευγάρια. Έχω μόνο μια μικρή παρατήρηση: όταν επεκτάθηκε το δικαίωμα στον γάμο σε ομόφυλα ζευγάρια στο Ηνωμένο Βασίλειο, ζούσα ήδη εκεί. Κανείς δεν με πήρε τηλέφωνο κλαίγοντας, κανείς δεν οργάνωσε ένα τεράστιο δημόσιο πάρτι, όπως έγινε χθες στο Δουβλίνο. Ήταν μια μέρα όπως όλες οι άλλες. Χθες, για τις ιρλανδές και τους ιρλανδούς που ψήφισαν Ναι ήταν γιορτή, μια γιορτή για την ισότητα, αλλά και για τη δημοκρατία, που έχει πάντα την πιθανότητα να είναι απρόβλεπτη και ρηξιακή. Αλλά, όπως πάντα έτσι και χθες: Φιλελεύθεροι, δεν καταλάβατε τίποτα.
Η εκδίκησή μας θά' ναι το γέλιο των παιδιών μας
Μπόμπι Σαντς
Μετά από μήνες έντονου διαλόγου, στις 22 Μαΐου η Ιρλανδία έγραψε ιστορία καθώς έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που αναγνώρισε το δικαίωμα στον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών με δημοψήφισμα. Παρόλη την ανησυχία που προηγήθηκε, το αποτέλεσμα δεν ήταν καν οριακό: 62% ψήφισε υπέρ της πρότασης, ενώ η συμμετοχή ήταν στο 60,5%, δηλαδή ιστορικό υψηλό μετά την δεκαετία του ΄30. Χαρακτηριστικό της αποδοχής ήταν πως όλες οι περιφέρειες πλην μίας ψήφισαν Ναι, γεγονός που καταδεικνύει ότι το Ναι ήταν πλειοψηφικό ανάμεσα σε πολύ διαφορετικές πλειοψηφικές ομάδες. Ακόμα και οι περιοχές που μόλις το 1995 είχαν ψηφίσει Όχι στο διαζύγιο, χθες υπερψήφισαν την πρόταση.
Το αποτέλεσμα λαμβάνει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις, αν σκεφτεί κανείς πως η ομοφυλοφιλία ήταν ποινικό αδίκημα ως το 1993. Παρόλα αυτά, αυτή τη φορά τα κόμματα όλου του πολιτικού φάσματος υποστήριζαν την συνταγματική αλλαγή. Υπό αυτή την έννοια, το 38% του Όχι δεν είναι ευκαταφρόνητο. Από την μία είναι χαρακτηριστικό μιας χώρας με παράδοση σε συνταγματικά δημοψηφίσματα, όπου οι κομματικές γραμμές είναι σημαντικές, αλλά όχι καθοριστικές. Από την άλλη, είναι ενδεικτικό ότι υπάρχει ένα κομμάτι του πληθυσμού με γνήσια συντηρητικές ιδέες, που σε ένα βαθμό δεν εκπροσωπείται ούτε από τα δεξιά κόμματα. Εδώ, ο ρόλος του υπερ-συντηρητικού, Καθολικού Ινστιτούτου Iona ήταν καθοριστικός. Το Ινστιτούτο πρωτοστάτησε στην καμπάνια υπέρ του Όχι υποστηριζόμενο και χρηματοδοτούμενο από υπερ-συντηρητικούς, υπερ-θρησκευόμενους (αλλά όχι κατ’ ανάγκη Καθολικούς) αμερικανούς, την στιγμή που η ίδια η Καθολική Εκκλησία ήταν μάλλον διχασμένη. Η επίσημή τοποθέτηση ήταν φυσικά ότι η ομοφυλοφιλία είναι αμαρτία, αλλά δεν ήταν λίγοι οι Καθολικοί ιερείς που εκφράστηκαν δημόσια υπέρ του Ναι. Το Όχι επικέντρωσε την προσοχή του στην υποτιθέμενη ανάγκη κάθε παιδιού να έχει μια μητέρα και έναν πατέρα, ενώ δεν έλειψαν και ανοιχτά ομοφοβικά σχόλια που ισχυρίζονταν ότι ειδικά οι άντρες γονείς, για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο, θα κακοποιούν τα παιδιά τους. Η επιθετικότητα της καμπάνιας λειτούργησε μάλλον εναντίον της, καθώς η εμμονή τους στο σχήμα μητέρα/πατέρας κατέληγε να στρέφεται όχι μόνο ενάντια στα ομόφυλα ζευγάρια αλλά και στις ανύπαντρες μητέρες, στους χωρισμένους, στις οικογένειες όπου για διάφορους λόγους τα παιδιά μεγαλώνουν με έναν από τους παππούδες κλπ.
Το ζήτημα των παιδιών μάς φέρνει σε μια σημαντική διάσταση του δημοψηφίσματος: την διαφαινόμενη μειούμενη επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας στην Ιρλανδία. Τα σκάνδαλα αναφορικά με την σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από ιερείς και –κυρίως- η απροθυμία της Εκκλησίας να παραδεχτεί το παρελθόν της, καθώς και η κινητοποίηση γυναικών που για δεκαετίες ζούσαν σε συνθήκες αιχμαλωσίας από Καθολικές καλόγριες στα «Πλυντήρια της Μαγδαληνής» σόκαραν την ιρλανδική κοινή γνώμη και μείωσαν την επιρροή της επίσημης Εκκλησίας. Ακόμα και άνθρωποι που δηλώνουν Καθολικοί και παρακολουθούν τακτικά την λειτουργία είναι πια πολύ απρόθυμοι να καθορίσουν την ηθική τους στάση ανάλογα με τις επιθυμίες της ηγεσίας της Εκκλησίας. Αυτή η αλλαγή, καθώς και το θετικό κλίμα που επικρατεί από την Παρασκευή, γεννά ελπίδες για χαλάρωση και του νομικού πλαισίου για την έκτρωση, που, προς το παρόν, επιτρέπεται μόνο αν κινδυνεύει άμεσα η ζωή της μητέρας. Δυστυχώς, σε αυτό το ζήτημα τα πολιτικά κόμματα -συμπεριλαμβανομένου του Σιν Φέιν- δεν δείχνουν την ίδια αποφασιστικότητα. Γι’ αυτό, άλλωστε, η κριτική ότι το δικαίωμα στον γάμο ήταν πιο αποδεκτό, καθώς συμμορφωνόταν με τις κυρίαρχες νόρμες περί γάμου και οικογένειας, έχει σίγουρα κάποια βάση.
Παρόλα αυτά, η δυναμική της καμπάνιας του Ναι δεν μπορεί να αγνοηθεί. Χιλιάδες νέες και νέοι που δεν είχαν ψηφίσει ξανά γράφτηκαν στους εκλογικούς καταλόγους χάρη στην Ιρλανδική ΕΦΕΕ, και εκατοντάδες ακτιβιστές έβγαιναν καθημερινά στους δρόμους μοιράζοντας φυλλάδια και πείθοντας τους συμπολίτες τους να ψηφίσουν Ναι. Έτσι, παρόλο που τα κυρίαρχα κόμματα θα προσπαθήσουν να εντάξουν το αποτέλεσμα στην νεοφιλελεύθερη ατζέντα τους («το Ναι θα είναι θετικό για την επιχειρηματικότητα», μας είπε ο ιρλανδός πρωθυπουργός), η πραγματικότητα είναι ότι η καμπάνια υπέρ του Ναι ήταν σαφώς στα αριστερά του κέντρου. Μπορούμε μάλιστα να πάρουμε και μαθήματα για την δική μας αριστερά: στις εργατικές γειτονιές του Δουβλίνου, στις γειτονιές που πρωτοστάτησαν στο κίνημα για το νερό, τα ποσοστά του Ναι ήταν πολύ υψηλότερα από τον μέσο όρο. Έτσι καταρρέει μια πολύ κοινή αφήγηση των Ιρλανδών φιλελεύθερων ότι το πρόβλημα της χώρας είναι ότι η φιλελεύθερη ελίτ της πρέπει να «καθοδηγεί» τις απαίδευτες, συντηρητικές μάζες προς μια πιο ελεύθερη κοινωνία. Αυτό ήταν το δημοψήφισμα των απλών ανθρώπων, των νέων, των παιδιών της επισφάλειας.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για την συζήτηση του αν το ζήτημα έπρεπε να έχει τεθεί σε δημοψήφισμα, καθώς τα δικαιώματα δεν γίνεται να είναι έρμαιο της πλειοψηφίας. Εδώ δεν με ενδιαφέρει να εξηγήσω γιατί πιθανώς ήταν συνταγματικά απαραίτητο, ούτε να αναλύσω ότι ούτε το ΕΣΔΑ ούτε ο ΟΗΕ δεν έχουν αναγνωρίσει το δικαίωμα στον γάμο ανάμεσα σε ομόφυλα ζευγάρια. Έχω μόνο μια μικρή παρατήρηση: όταν επεκτάθηκε το δικαίωμα στον γάμο σε ομόφυλα ζευγάρια στο Ηνωμένο Βασίλειο, ζούσα ήδη εκεί. Κανείς δεν με πήρε τηλέφωνο κλαίγοντας, κανείς δεν οργάνωσε ένα τεράστιο δημόσιο πάρτι, όπως έγινε χθες στο Δουβλίνο. Ήταν μια μέρα όπως όλες οι άλλες. Χθες, για τις ιρλανδές και τους ιρλανδούς που ψήφισαν Ναι ήταν γιορτή, μια γιορτή για την ισότητα, αλλά και για τη δημοκρατία, που έχει πάντα την πιθανότητα να είναι απρόβλεπτη και ρηξιακή. Αλλά, όπως πάντα έτσι και χθες: Φιλελεύθεροι, δεν καταλάβατε τίποτα.